«وسواس» اختلالى است که انسان، بدون اختیار و از روى اجبار، عملى را مکررا انجام مى دهد و یا مطلب و موضوعى را در فکر و ذهن خود تکرار مى کند. اولى را «وسواس عملى» و دومى را «وسواس فکرى» مى گویند. در واقع در ذهن فرد وسواسى، اختلالى به وجود مى آید که توقف قطعى آن فکر یا عمل حاصل نمى شود. اغلب مبتلایان به وسواس فکرى، افکار بیهوده و شرم آور یا وحشتناکى در ذهن خود به وجود مى آورند که این افکار، در چرخه اى بى پایان، مرتب تکرار مى شود.
 
نکته دیگر اینکه مبتلایان به این اختلال، قادرند پریشانى و ناراحتى خود را، به عنوان یک مسئله خصوصى، پنهان نگه دارند و گاهى چندین ساعت دور از چشم دیگران، صرف افکار یا کارهاى مخفیانه خود کنند. خوشبختانه شما با طرح مشکل و موضوعى که شما را در رنج قرار داده است، در واقع تصمیم به حل و درمان آن دارید.
بنابراین شما نیمى از راه درمان را پیموده اید و براى ادامه و حل کامل آن، باید ضمن توجّه به ضررها، عوارض و پیامدهاى سوء وسواس، راه کارهاى ارائه شده را انجام دهید تا سلامتى کامل براى خود به ارمغان آورید.
 

 1. اتلاف وقت و از دست دادن سرمایه ارزشمند عمر (زیرا بازیابى زمان از دست رفته امکان ندارد)؛
 2. عدم توانایى در تمرکز حواس و ایجاد حواس پرتى؛
 3. بازماندن از کارهاى اصلى (از جمله تحصیل علم و مطالعه و درس خواندن و به دنبال آن افت تحصیلى)؛
 4. خسته شدن ذهن و بى حوصله شدن فرد براى فکر کردن درباره موضوعات مهم و اساسى زندگى و تحصیلى.
 

1. غرقه سازى؛ بدین صورت که فرد مبتلا به وسواس، یک وقتى را با اختیار خود انتخاب کند و تنها در آن وقت، آن قدر خود را در معرض همان موضوعى که از آن رنج مى برد قرار دهد تا از آن فکر خسته و متنفّر شود. بنابراین هر روز، زمانى را به فکر کردن درباره موضوع وسواس فکرى خود اختصاص دهید و آن چنان و آن قدر درباره آن فکر کنید که از آن متنفّر شوید. به طورى که هرگاه بدون اختیار هم ذهنتان به آن معطوف شد آن حالت تنفر در شما زنده شود.
 
2. هرگاه ذهنتان بدون اختیار مشغول همان اوهام و افکار بیهوده شد، با گفتن ذکر «لا حول و لا قوة الا باللّه  العلى العظیم» از جاى خود بلند شده، تغییر حالت دهید تا بدین وسیله از آن فکر تکرارى و وسواس رهایى یابید.
 
3. کش نازکى را دور مچ دست خود ببندید. هرگاه افکار وسواس به سراغ شما آمد، با کشیدن کش و رها کردن آن روى دستتان و ایجاد درد مختصر روى مچ خود، از آن فکر رهایى یابید.
 
4. با خود عهد ببندید و برنامه ریزى کنید که زمان فکر کردن درباره موضوع وسواس، ساعت خاصى باشد (مثلاً 30:4 تا 5 بعدازظهر) و در طول روز هرگاه اوهام و افکار وارد ذهنتان شد، به خود بگویید: زمان فکر کردن فلان ساعت مقرر است و در آن زمان نیز مدتى را به فکر کردن درباره آن موضوع، اختصاص دهید و ذهنتان را به آن مشغول سازید تا اینکه در طول روز و به طور پراکنده، ذهنتان مشغول آن نباشد. ضمنا آن زمان اختصاصى را به تدریج در طى (مثلاً سى روز) روزى یک دقیقه کم کنید تا به صفر برسد.
 
5. هر روز به خود تلقین کنید که «من قادرم افکار وسواسى را کنار بگذارم»؛ زیرا تلقین یکى از راه هاى مبارزه با افکار منفى است و وسواس فکرى نیز چیزى جز یک فکر منفى مزاحم نیست.
 
6. دو عامل عمده اى که به این گونه مشکلات دامن مى زند، بیکارى و تنهایى است. البته تعارضات فکرى و روانى مبتنى بر گذشته فرد، در این میان تأثیرگذار است و ریشه یابى آن نیازمند فرصت کافى و صبر و حوصله و پشتکار است. بنابراین براى اوقات شبانه روز، جدولى را تهیه و کارها و فعالیت شبانه روزى خود را در آن یادداشت کنید. برنامه تدوین شده، باید متناسب با توانایى جسمى و روانى شما باشد و از هر گونه افراط و تفریط خوددارى کنید. اوقات فراغت را نیز با نوعى فعالیت ورزشى، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعالیت هاى هنرى و هر کار مورد علاقه دیگرى، پر کنید.
 
7. از آنجا که افکار مزاحم معمولاً در تنهایى بیشتر به ذهن افراد هجوم مى آورد، حتى المقدور از قرار گرفتن در مکان هاى خلوت و تنهایى، به مدت زیاد بپرهیزید و سعى کنید مطالعات خود را در کتابخانه و قرائت خانه هاى عمومى انجام دهید. در اتاق، تنها نخوابید و هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخورید و تنها مسافرت نکنید.
هرگاه احساس تنهایى کردید، از جاى خود برخیزید و با دیگران ارتباط برقرار کنید. ورزش هاى دسته جمعى انجام دهید. ارتباط خود را با افراد شاد و اجتماعى بیشتر کنید و از گوشه گیرى بپرهیزید.
 
8. همیشه در برگه هایى، موضوعات مختلف علمى و غیر علمى را یادداشت شده داشته باشید و در صورتى که افکار مزاحم به سراغتان آمد، موضوع و مسأله اى جایگزین داشته باشید که با اختیار خودتان در آن باره بیندیشید و آن فکر مزاحم را کنار بگذارید. به هر حال همیشه موضوع جایگزین براى فکر کردن داشته باشید.

گفتنى است درمان وسواس فکرى، نیازمند صبر و حوصله و پشتکار در به اجرا درآوردن راه هاى فوق است تا به تدریج از آن افکار رهایى یابید و انتظار حل و درمان سریع آن را نداشته باشید. به این نکته مهم و حیاتى نیز توجه داشته باشید که این گونه افکار مزاحم، به عنوان یک بیمارى تلقى مى شود و شما هرگز مؤخذه نخواهید شد. به عبارت دیگر گناه نیست و از این نظر مطمئن باشید. دلیل آن هم غیراختیارى بودن آن است و همین نامه و پرسش شما، حکایت از آن مى کند که در صدد حل آن بوده و ناخواسته به ذهنتان مى آید. گناه آن است که اظهار عجز کنید و از رحمت و لطف و مهربانى خداوند متعال مأیوس شوید. بنابراین نا امیدى و یأس از خداوند زشت و ناپسند است. مطمئن هستیم با پى گیرى هایى که خواهید کرد، این مشکل قابل حل است.
 
منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.
 
در این زمینه حتما بخوانید: